Μ. Βασίλειος: Η ηθική του οικονομικού βίου

Ο πλούτος και η εργασία αποτελούν παράγοντες του οικονομικού βίου και αποκτούν νέες διαστάσεις στο πλαίσιο της Εκκλησίας. Ο Μ. Βασίλειος αναφέρει σχετικά:

[…]

« Έτσι το πρόβλημα του πλούτου συνδεόταν με τον ίδιο τον Θεό, που δημιούργησε τα αγαθά και με τον άνθρωπο, για την εξυπηρέτηση του οποίου έγιναν αυτά. Δεν αποτελεί επομένως αυτοαξία ο πλούτος.

Αντίθετα, έγινε η αιτία ανατροπής της εγκόσμιας τάξης με την άνιση κατανομή του, καθώς δίδασκαν και πολλοί κοινωνιολογούντες Έλληνες ( Εις την Εξαήμερον Ζ’ 3 – 5 ) και συνεχώς γίνεται η αιτία ηθικής εξαχρείωσης των ανθρώπων. Και το πρόβλημα του πλουσίου οριζόταν ανάλογα.

Εφόσον τα αγαθά του πλούσιου προέρχονταν από τον Θεό, ο πλούσιος οφείλει να μην αισθάνεται κάτοχός τους αλλά μόνον κατάλληλος διαχειριστής, « οικονόμος », ώστε να επωφελούνται οι άνθρωποι καλύτερα. Τελικός τότε σκοπός του πλούτου γίνεται η πνευματική ωφέλεια του πλούσιου διαχειριστή, ο οποίος ως « ελεών πτωχόν δανείζει Θεώ » ( Ψαλμός 14, 5 ). Με τα δεδομένα αυτά ο πλούσιος οφείλει να κάνει κάτι περισσότερο από ελεημοσύνη και κάτι λιγότερο από απόλυτη άρνηση των αγαθών ( που εφαρμόζουν οι μοναχοί ).

Επειδή όμως το ενδιαφέρον του Μ. Βασιλείου επικεντρώνεται πρώτιστα στην πνευματική κατάσταση του ανθρώπου στηλιτεύει έντονα τον πλούσιο που είναι άρπαγας, πλεονέκτης, εκμεταλλευτής συνανθρώπων του, τοκογλύφος ή προσκολλημένος στον πλούτο. Αλλά βέβαια πλούτο κατά κανόνα συνάγει όποιος διαπράττει τις παραπάνω αμαρτίες, όποιος εκλαμβάνει τον πλούτο ως αυτοαξία, όποιος αγωνιωδώς τον συγκεντρώνει και τον αυξάνει. Η επέμβαση του Μ. Βασιλείου φθάνει μόνο μέχρι του σημείου να συμβουλεύει τον πλούσιο τι πρέπει να κάνει για να κερδίσει και αυτός την Βασιλεία των ουρανών : να κάνει αγαθή χρήση του πλούτου.

Πολύ μεγαλύτερη και όντως πρωτότυπη είναι η συμβολή του Βασιλείου στο πρόβλημα της εργασίας, την οποία ο ελληνικός λαός αλλά και ο ρωμαϊκός κόσμος υποτιμούσε και τη συνέδεε πάντα με τους δούλους. Σε αντίθεση με τις κρατούσες αντιλήψεις ο Βασίλειος υψώνει την εργασία σε παράγοντα χαράς, υγείας και ισορροπίας βιολογικής και πνευματικής του ανθρώπου. Η κοινοβιακή ζωή των μοναχών γίνεται κι εδώ το πρότυπό του. Η αρμονία της κοινωνίας είναι αποτέλεσμα ισόρροπης κατανομής της εργασίας, κάτι που πραγματώνεται μόνον εάν τα μέλη της την κατανοούν ως εντολή του Θεού, έχουν αγάπη και εάν πράγματι επιθυμούν να αγωνιστούν για τη σωτηρία τους. Συνδέει σαφώς την ευημερία της κοινωνίας με τον τρόπο κατανομής της εργασίας και φτάνει έτσι σε ένα είδος ηθικής του οικονομικού βίου.

[…]

Απόσπασμα εξαιρετικού άρθρου του Παπαδόπουλου Στυλιανού στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΉ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, τεύχος 266, βασισμένο στο βιβλίο Πατρολογία, τόμος Β’ , εκδ. Γρηγόρη.

Όμορφοι άνθρωποι..

         Υπάρχουν άνθρωποι που απλά και μόνον με την παρουσία τους, σε κάνουν να νιώθεις τόσο γαλήνια και όμορφα, γιατί..

         20. « Όπως τα αρώματα γεμίζουν τον αέρα με την καλή πνοή τους, έτσι και η παρουσία ενάρετων ανθρώπων, όσους βρίσκονται κοντά τους, γιατί η αρετή τους αρωματίζει » .

Άγιος Γρηγόριος Νύσσης

Άγιος Παΐσιος: ..Για τα κακώς κείμενα στο χώρο της εκκλησίας

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Αργολίδος κ. Νεκτάριος θυμάται:

« Θυμάμαι την πρώτη μου επίσκεψη στον π. Παΐσιο. Νέος άνθρωπος τότε, με τη συνηθισμένη στους νέους ανθρώπους έπαρση και οξύτατη κριτική για τα κακώς κείμενα στο χώρο της Εκκλησίας. Ο γέροντας με δέχτηκε με πολλή αγάπη και κουβεντιάσαμε για πολλά θέματα. Προς το τέλος σηκώθηκε, πήγε στο μηχάνημα για να μου φτιάξει ένα εικονάκι. Σε μια στιγμή γύρισε και μου είπε:

« Κοίταξε ευλογημένε, να φτιάξεις τον εαυτό σου. Αν φτιάξεις τον εαυτό σου, θα φτιαχτεί κι ένα κομμάτι απ’ την Εκκλησία. Κι αν φτιάξουμε όλοι τον εαυτό μας, αυτό θα έχει θετικό αντίκτυπο στο σώμα της Εκκλησίας! ».

Θεοσέβεια

« Ο Θεός είναι ο Ήλιος της δικαιοσύνης, όπως έχει γραφεί, σκορπώντας σε όλους γενικά τις ακτίνες της καλοσύνης του και η ψυχή γίνεται στο φρόνημα είτε κερί, όταν αγαπά τον Θεό ή πηλός, όταν αγαπά την ύλη. Όπως λοιπόν σύμφωνα με τη φύση του ο πηλός ξεραίνεται από τον ήλιο, ενώ το κερί κατά φύση μαλακώνει, έτσι και η ψυχή που αγαπά την ύλη και τον κόσμο, ακούγοντας τις νουθεσίες του Θεού κι αντιδρώντας με το φρόνημα καθώς ο πηλός σκληραίνει, κι όπως ο Φαραώ, σπρώχνει τον εαυτό της στην καταστροφή. Αλλά κάθε ψυχή που αγαπά τον Θεό σαν κερί που είναι, μαλακώνει και με την εισδοχή των θεϊκών σημείων και τύπων γίνεται πνευματικό κατοικητήριο του Θεού.

[…]

Όποιος πιστεύει φοβάται, κι όποιος φοβάται ταπεινοφρονεί, κι όποιος ταπεινοφρονεί γίνεται πράος, κρατώντας μέσα του, άπρακτα τα παρά φύση κινήματα του θυμού και της επιθυμίας. Ο πράος φυλάει τις εντολές, όποιος φυλάει τις εντολές γίνεται καθαρός, όποιος γίνεται καθαρός φωτίζεται εσωτερικά, κι όποιος φωτιστεί γίνεται άξιος να συγκοιμηθεί με το νυμφίο Λόγο στον κοιτώνα των Μυστηρίων ».

« Θεολογικά κεφάλαια », Έργα αγίου Μάξιμου του Ομολογητού, τ. 14, εκδ. ΕΠΕ.

Περί θυμού..

Δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο..

19. « Να κυριαρχείς γενναία στον θυμό και την επιθυμία και πολύ γρήγορα θα απαλλαγείς από τους πονηρούς λογισμούς ».                     

  

    Όσιος Θαλάσσιος, Φιλοκαλία, Β, σ. 274

Όπου Χριστός… η Χαρά

[…]

ΕΡ. : Πολλές φορές ο χριστιανός « ντύνεται » κάποιους ρόλους για να μπορέσει να αντέξει τον εαυτό του, να τον αποδεχτεί. Από την άλλη, οι Πατέρες της Εκκλησίας λένε ότι χρειάζεται να γνωρίσουμε την αμαρτία μας χωρίς όμως να απελπιστούμε. Πώς μπορεί να γίνει αυτό όμως ;

ΑΠ. : Η γνώση του εαυτού μας είναι ένα από τα τρία σκαλιά της νηπτικής, φιλοκαλικής παραδόσεώς μας. Είναι η αυτογνωσία, η αδελφογνωσία και η Θεογνωσία. Αν δεν ξέρω τον εαυτό μου και πάω να αγαπήσω τον αδελφό μου, θα τον εκμεταλλευτώ. Διότι όσα κάνω – η αγάπη και η διακονία που θα προβάλλω – θα εξυπηρετούν τελικά τις δικές μου ανάγκες και όχι το πρόσωπο του άλλου. Εάν πάω στον Θεό, θα παραμορφώσω τον Θεό, θα τον παραχαράξω. Θα δημιουργήσω ένα είδωλο του εαυτού μου. Οπότε είναι βασικό να έχω μια νηπτική αυτογνωσία και πάντα μέσα στη μυστηριακή και αγιαστική χάρη της εκκλησίας. Δεν απογοητεύομαι βλέποντας τον εαυτό μου, διότι αυτό στην εκκλησία γίνεται σιγαλά, με έναν όμορφο και λεπτό τρόπο. Η χάρις του Θεού όταν γίνεται μέσα σε έναν υγιή εκκλησιαστικό – πνευματικό χώρο, έρχεται τόσο απαλά και τόσο όμορφα, γι’ αυτό και η χάρις δεν τρομάζει ποτέ.

Ο άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος λέει ότι η χάρις τί κάνει; Φανταστείτε λέει ότι έχουμε ένα υπόγειο, το οποίο είναι για χρόνια κλεισμένο και έχει μαζέψει αράχνες, σκόνες και ό,τι βρωμιές μαζεύει γενικά ένας κλειστός χώρος. Αν ανοίξεις τα παράθυρα αμέσως, θα τρομάξεις. Ανοίγουμε λοιπόν μια τρυπίτσα σε κάθε παράθυρο και μπαίνει λίγο φως. Αυτό θα μου φανερώσει ένα μέρος της βρωμιάς που υπάρχει στο δωμάτιο, ένα μικρό μέρος που μπορώ να καθαρίσω. Και μετά αφήνω λίγο φως παραπάνω. Και βλέπω κι άλλο. Ότι υπάρχει και δίπλα λίγη βρωμιά ακόμη κ.ο.κ. Με αυτόν τον τρόπο, λέει ο άγιος Συμεών, η χάρις μας θεραπεύει.

Το άλλο βασικό είναι ότι η χάρις του Θεού ουδέποτε σε αφήνει να απογοητευτείς. Η απόγνωση έρχεται από τον εγωισμό μας, έρχεται από το αντίθεο πνεύμα, από τον διάβολο. […] Κάποιος σε αγαπάει κι ας είσαι χάλια. Κι ας μην είσαι πάρα πολύ ωραίος κι ας μην τα καταφέρνεις πάρα πολύ καλά. Ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν έλεγε ότι δεν είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να έχει γευτεί την εμπειρία του Θεού έστω και ελάχιστα και να μην έχει χαρά στην ύπαρξή του.

ΕΡ. : Οι δοκιμασίες στη ζωή πώς μπορούν να ωφελήσουν τον άνθρωπο που τις συναντά; Ξέρουμε ότι μια δυσκολία για κάποιον μπορεί να είναι αφορμή απελπισίας και καταστροφής και για έναν άλλον, η ίδια φαινομενικά δυσκολία, να αποτελέσει αιτία αλλαγής προς το καλύτερο ή μεταμόρφωσης…

ΑΠ. : […] Η εκκλησιαστική εμπειρία, των αγίων και των πατέρων έχει αποδείξει πως ό, τι για τον κόσμο έχει μια εμπειρία αρνητική, μπορεί με μια άλλη ματιά, με τα μάτια της πνευματικότητας, με τη χάρη του Θεού και στην προοπτική της αιωνιότητας, να είναι τελείως διαφορετικό. Μια σοβαρή ασθένεια μπορεί για τον ένα να είναι αιτία απόγνωσης, απελπισίας, απομόνωσης ή και αυτοκτονίας και για έναν άλλο να γίνεται αυτό αιτία να ξαναδεί τη ζωή από την αρχή, να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να έρθει σε επαφή με τον Θεό, να συμφιλιωθεί με ανθρώπους, να ρίξει γέφυρες επικοινωνίας και γενικά να δει τελείως διαφορετικά τη ζωή. Αυτό μπορεί να γίνει ακόμα και για το πιο μικρό πράγμα της καθημερινότητας. Το πώς βλέπεις έναν πρωινό καφέ, το πώς βλέπεις τον σύντροφό σου και τα παιδιά σου στο σπίτι. Δηλαδή η χάρις του Θεού είναι η δυνατότητα να βλέπεις διαφορετικά τα πράγματα. Για τον άνθρωπο του Θεού δεν αλλάζει η εξωτερική πραγματικότητα. Δεν έχει άλλη πραγματικότητα ο άνθρωπος του Θεού και άλλη ο άνθρωπος του κόσμου. Κοινή είναι η πραγματικότητα για όλους. Εντάσεις, προβλήματα, δοκιμασίες. Ίδιος κόσμος, ίδια κοινωνία, ίδια προβλήματα.

ΕΡ. : Πολλοί σήμερα παραπονιούνται για το αίσθημα της μοναξιάς που νιώθουν. Πέρα από τον γενικό τρόπο ζωής σήμερα που επιτείνει τη μοναξιά, μήπως έχουμε και εμείς ευθύνη όταν μένουμε μόνοι;

ΑΠ. : Στην πατερική και νηπτική διδασκαλία της Εκκλησίας, προσπαθούμε να δούμε πως φταίμε εμείς. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει ότι « είναι κακός ο κόσμος διότι εγώ είμαι κακός ». Προσπαθούμε δηλαδή να δούμε ποιο είναι το δικό μας μερίδιο ευθύνης. Το ίδιο και στο θέμα της μοναξιάς.

Διότι αν είμαι ένας άνθρωπος δύστροπος, παράξενος, ένας άνθρωπος που δεν σηκώνει μύγα στο σπαθί του, που όλοι και όλα του φταίνε, ε τότε ο άλλος είναι δύσκολο να ζήσει κοντά μας. Να δούμε δηλαδή μήπως εμείς με τον τρόπο μας απομακρύνουμε τους άλλους από κοντά μας. Αν εμείς δεν δημιουργούμε συνθήκες έτσι ώστε ο άλλος να αναπαυθεί δίπλα μας και να χωρέσει στη ζωή μας. Η ευθύνη για τη μοναξιά μας, λοιπόν, συχνά είναι δική μας και μέσα μας. Οπότε πρέπει να δούμε τι πρέπει να αλλάξουμε στη ζωή μας. Δεν φταίει πάντα ο « κακός ο κόσμος ». Πρέπει να δούμε κι εμείς τι λάθος κάνουμε στις σχέσεις μας.

ΕΡ. : Από την άλλη αναζητούμε και παρέες για να μην είμαστε μόνοι μας και για να μην επικεντρωθούμε και λίγο στον εαυτό μας…

ΑΠ. : Βέβαια, αν ο άλλος είναι η φυγή μου και το ψέμα μου, αυτό είναι μια εκμετάλλευση όπως ήδη είπαμε μιλώντας για ένα παρεμφερές θέμα. Ουσιαστικά χρησιμοποιώ τον άλλο. Δεν σχετίζομαι με τον άλλον. Τον χρησιμοποιώ για να καλύψω μια δική μου ανάγκη ή αδυναμία. Βέβαια είναι άλλο πράγμα η μοναξιά και άλλο πράγμα η μοναχικότητα. Η μοναχικότητα είναι πνευματικότητα. Θέλω να μείνω μόνος, να σκεφτώ, να προβληματιστώ, να προσευχηθώ. Η μοναχικότητα είναι υγεία. Η μοναξιά όχι.

[…]

Από το Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία, τεύχος Φεβρουάριος 2016.

Αποσπάσματα από τη συνέντευξη του π. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου ( Ιερός Ναός Αγίας Ειρήνης Πύργου ) στη δημοσιογράφο κ.Σοφία Χατζή.